بررسی راهکارهای برون رفت از ابرچالش‌های اقتصادی
راغفر، استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا گفت: نظام نابرابری در هر دوره ای یک امر اتفاقی نیست. یک انتخاب سیاسی است. در واقع محصول تصمیمات سیاسی است. در واقع نظام سیاسی مسئول نابرابری است.
به گزارش اقتصاد ایران، نشست تجلیل از ۱۹۶ استاد بازنشسته اقتصاد کشور که به «نسل طلایی اساتید این مرزو بوم» شهره هستند ، به محفلی برای «ادای احترام به این نسل» و «گفتگو درباره ابرچالش‌های اقتصادی» و«ارائه راهکار برای برون رفت» و «هشدار در مورد بی توجهی دولت به منظور حل مشکلات اقتصادی» تبدیل شد.
نشست تجلیل از ۱۹۶ استاد بازنشسته اقتصاد کشور که به «نسل طلایی اساتید این مرزو بوم» شهره هستند ، به محفلی برای «ادای احترام به این نسل» و «گفتگو درباره ابرچالش‌های اقتصادی» و«ارائه راهکار برای برون رفت» و «هشدار در مورد بی توجهی دولت به منظور حل مشکلات اقتصادی» تبدیل شد.
انجمن اقتصاد ایران با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی و موسسه آموزش عالی علوم و فنون تهران تلاش کرد تا از ۱۹۶ تن استاد بازنشسته اقتصاد کشور قدردانی کند اما این آمار از دویست نفر فراتر رفت و با استقبال گسترده مواجه شد. این نشست هرچند با هدف تجلیل از اساتید بازنشسته برگزار شد اما به محفلی برای« انتقال تجارب»،« ارائه پیشنهادات» به نسل جوان اساتید اقتصاد و دانشجویان این رشته تبدیل شد تا بسترهای لازم برای اعتلای این رشته فراهم شود.
*نشستی با حضور نام‌آوران اقتصاد
در این نشست قرار بود اساتیدی همچون دکتر فیروز توفیق، دکتر محمد حسن فطرس، دکتر حسین عبده تبریزی، دکتر محمد ستاری‌فر، دکتر حسین راغفر، دکتر مسعود نیلی، دکتر عباس شاکری، دکتر احمد میدری، دکتر کاظم یاوری، دکتر مجید صامتی، دکتر محمد قاسمی، دکتر ابوالفضل پاسبانی صومعه سخنرانی کنند اما از میان اساتید برجسته محمد ستاری فر و مسعود نیلی امکان حضور پیدا نکردند.
نشست اساتید نام‌آور و پیشکسوت اقتصاد ایران ، با همت انجمن اقتصاد ایران برگزار شده بود که به تازگی مجوز علمی از وزارت علوم دریافت کرده و با ارتقا درجه از یک انجمن صنفی به یک انجمن علمی تبدیل شده است.
* توصیه فیروز توفیق به دانشجویان اقتصاد
برنامه با تجلیل از دکتر فیروز توفیق نویسنده کتاب «ارزیابی طرحها و تحلیل ریسک» آغاز شد . فیروز توفیق ، دوران تحصیل خود در اقتصاد را بسیار پیچیده دانست که قابلیت خلاصه کردن ندارد. اما در برابر اصرار مجری مبنی بر اینکه یک جمله از سخنان سر کلاس خود را بگوید تا در تاریخ ثبت شود گفت که دانشجویان خودشان بهتر می‌دانند که باید بهتر درس بخوانند.
* فطرس :جای خالی بحث‌های کاربردی در اقتصاد مشهود است
در ادامه، محمد حسن فطرس استاد بازنشسته دانشگاه بوعلی سینا همدان به اساتید پیشکسوت ایرانی که بنیانگذار علم اقتصاد ایران بودند ، اشاره و تصریح کرد: یکی از اولین کتاب‌ها در علم اقتصاد توسط محمد علی جمالزاده تحت عنوان گنج شایگان نوشته شد. منوچهر فرهنگ ،ناصر پاکدامن، دکتر عظیمی و دکتر تمدن …..اساتید پیشکسوت هستند که باید به رسم قدردانی از آنها یاد کرد . آموزش من مدیون این اساتید بزرگوار است. نکته مورد انتقاد این است که بسیاری از جزوات و کتاب‌های نگاشته شده و ترجمه شده ،اصلا فارسی نیست و باید این مشکل برطرف شود. به مواد درسی علم اقتصاد باید درس تاریخ افعال اقتصادی را اضافه کرد که مهمترین کمبود رشته اقتصاد است. بحث دیگر فلسفه و روش شناسی است که خوشبختانه مورد توجه قرار گرفته است. مهمتر اینکه باید معضل تست زنی را برای قبولی در کنکور تحصیلات تکمیلی را حل کرد. جای خالی بحث‌های کاربردی در آموزش علم اقتصاد وجود دارد که البته دانشگاه شریف تلاش کرده تا این خلا را را برطرف کند. توجه به رویکرد انتقادی در علم اقتصاد باید مورد توجه انجمن اقتصاد ایران قرار بگیرد.
* عبده تبریزی:نقش اقتصاددانان شبیه کیمیاگران است
در ادامه، حسین عبده تبریزی ، با بیان اینکه برای تامل در مسئولیت عمیقی گرد هم آمده‌ایم ،گفت:میراث این اساتید تاثیرات عمیقی است که بر ذهن دانشجویان باقی گذلشتند تا حرکت یابند تا اقتصاد ضعیف در حال گذار ایران را از پیچیدگی صعب‌العبور عبور دهند. استادان کارآزموده ارشد ما در هنر نمایش عبور اقتصاد از گردنه های صعب العبور مجرب هستند. در کشوری که با چالش های اقتصادی بزرگ روبرو است نقش اقتصاددانان شبیه کیمیاگران است وظیفه دارند بار سربی ناامیدی افتصادی کشور را به طلا تبدیل کنند و در این مسیر عمل‌گرایانه رفتار می‌کنند.
عبده تبریزی تصریح کرد: در زمانه رکود ناامیدی اقتصاددانان بر ظرفیت اقتصاد دمیدند و برخی از اساتید قلم را با ظرافت و دقت به کار گرفتند و روایت‌هایی را بر جای گذاشتند که در مواجهه با ناملایمات، بر امکانات تغییر تاکید کرده است. دیدگاه‌ها های اقتصاددانان ارشد در مورد موضوعات متفاوت بوده اما بر تقش بازارهای آزاد رقابتی در تصمیم‌گیری،ثبات اقتصادی و مبارزه با فساد و اهمیت رشد اقتصادی تاکید دارند .کمتر اقتصاددان ارشد نظریه را خود را ابدی و آزمون‌ناپذیر می‌داند.استادان پیشگام نشان دادند که در پس همه آمارهای اقتصادی داستانی انسانی نهفته است داستانی از رویاها و انتظارات.
عبده تبریزی تاکید کرد: بسیاری از اقتصاددانان ارشد مروج بازار، رقابت و مالکیت خصوصی، در مورد نابرابری درآمد و سیاست مالی، در مورد اطلاعات نامتقارن و ترویج توسعه پایدار، در زمینه سیاست پولی و مطالعه چرخه‌های تجاری روی بیکاری و بازار کار، در مورد بازارهای مالی و اقتصاد رفتاری و در مورد فقر پژوهش کرده‌اند.
رئیس اسبق سازمان بورس افزود: آنان رشته‌های بینش و خرد را در تاروپود قالی چالش‌های اقتصادی ایران تنیده‌اند. آنان نه‌تنها نظریه‌هایی برای اخلاف خود به میراث می‌گذارند، بلکه ماترک اصلی ایشان ذهنیتی است که می‌گوید باید از انتزاعاتِ عددی فراتر رفت تا نبض رفاه اجتماعی قابل‌لمس شود. در روزی که به مفاخر اندیشه اقتصادی خود افتخار می‌کنیم، نسل جوان اقتصاد باید متعهد شود که نویسندگان تغییر، شاعرانِ «احتمال و امکان» و نگهبانان آینده‌ای باشند که در آن رفاه نه‌تنها معیاری آماری، بلکه واقعیتی در دسترس همگان است. وظیفه اقتصاددانان در هر کشور صرفا تشخیص بیماری‌ها نیست، بلکه تجویز درمان‌های مهربانانه و انسانی است.
*ستاری‌فر: جامعه ایران نیازمند بهره‌گیری از تجارب بازنشستگان است
یعقوب اندایش رئیس انجمن اقتصاد ایران، ضمن خواندن پیام ابلاغ شده محمد ستاری‌فر به همایش که به دلیل آلودگی هوا امکان حضور پیدا نکرده بود، گفت: این نسل از اساتید عاشق سربلندی کشور و کرامت انسانی و رفاه و رشد و اخلاق است و این ارزشهای اخلاقی را با دانش همراه کردند و این دانش را به کار گرفتند. اساتید که امروز دور هم جمع شدند در طول چهار دهه گذشته با دادن هزینه هایی از جسم و جان و روح خود ایثار کردند تا نسلی دردمند را تربیت کنند تا عاشق سربلندی ایران باشند.
ستاری‌فر در ادامه متن ارسال شده تصریح کرد: این سرمایه انسانی گرانبهاترین سرمایه جامعه است. اکنون باید باور داشته باشیم که بازنشستگی بخشی از فرایند زندگی است بابد این تجارب گران‌سنگ را شناخت و از آن بهره‌برداری و صیانت کرد. این تجارب باارزش سرمایه ای ارزشمنداست که باید با خوبی آن را پاس داشت. ایران امروز با وجود منابع عظیم طبیعی و انسانی دارای چالش‌هایی است که باید برای آن راهکار ارائه کرد. دستیابی جامعه ایران به توسعه توانمند نیازمند نظم اجتماعی است که مدار آن بر جامعه قوی و دولت قوی استوار است. جامعه ما نیازمند دولت و ملت قوی است تا خود را اثر بخش دانسته و نیازهای جامعه را برآورده کند از طرفی دولت توسعه گرا تکیه‌‌گاهش دولت قوی و ملت قوی است . ابن ساختار کارگزارانی امین، صادق و صالح را نیاز دارند. ایران امروز سخت نیازمند بهره گیری از تجارب بازنشستگان است که همواره دل در گرو توسعه و سربلندی ایران دارند.
*راغفر: شرط لازم بهبود اقتصاد خروج نهادهای نظامی و امنیتی از اقتصاد کشور است
حسین راغفر در ادامه با بیان اینکه حال اقتصاد ما خوب نیست ،گفت: آنچه که نگران کننده‌تر است که نشانه ای از بهبودی در این بیمار وجود ندارد . شواهد گسترده ای وجود دارد که در دوران پیشامدرن جوامع عمدتا سه طبقه بودند که شامل حاکمان و طبقه دوم روحانیون بودند و طبقه سوم که ۹۵ درصد جامعه بودند جز گروه عوام محسوب می‌شدند. هرکدام از این سه طبقه کارکردی متفاوت داشت . طبقه حاکمان امنیت جامعه منطبق با ارزشهای خودشان دنبال می‌کردند. طبقه روحانیت مشروعیت را دنبال می کردند و طبقه عوام صنعتگران و کشاورزان بودند. نکته قابل توجه نوع مالکیت است . در جامعه مالکانه گرا ، مالکیت دارای تقدس بوده و این تقدس را روحانیت به آنها می بخشیدند در واقع مالکیت در انحصار دو طبقه اول قرار داشت و بخش قابل ثوجهی در اختیار حاکمان و روحانیون است . انتقال ماکیت از طریق وقف و عشر انجام شده و به همین دلیل بزرگترین قدرت اقتصادی را به دست آوردند. از آن دوره به بعد تحولات زیادی رخ داد.
راغفر تصریح کرد: نظام حاکم ما یک نظام پیشامدرن است و به همین دلیل نقش قدرت در اقتصاد ما بسیار برجسته است و مسئول تمام این نابسامانی ها این ساختار است که از عملکرد دو طبقه نخست شامل می‌شود. هریک از نظام ها، چه دوران پیشامدرن و چه دوران پسامدرن ، نظام حقوقی نابرابر متناسب با خودش را شکل داد. در رژیم نابرابر پیشامدرن ما شاهد این هستیم که ۹۵ درصد عوام اصولا حقی برای مالکیت ندارند و مالکیت در انحصار دو طبقه بالا است. به همین دلیل همه فرصت‌ها رشد در اختیار آن دو گروه فرار می‌گیرد. آنها رای داده و پارلمان را از اعضای خودشان تشکیل می‌دهند. بدون اینکه مردم حق رای داشته باشند. نظام نابرابری در هر دوره ای یک امر اتفاقی نیست. یک انتخاب سیاسی است. در واقع محصول تصمیمات سیاسی است. در واقع نظام سیاسی مسئول نابرابری است.
راغفر تاکید کرد: اصلی ترین منشا نابرابری ناموجه ،مزمن و مخرب در جامعه ما نظام سیاسی است و اینکه حضور نظامیان و امنیتی‌ها و نهادهای مختلف منشا اصلی فساد و نابرابری در جامعه است این نابرابری در واقع تحقیر کننده بوده و ریشه اصلی بحران ۱۴۰۱ محسوب می‌شود. برای برون رفت از این وضعیت لازم است تا شرط لازم خروج نهادهای نظامی و امنیتی از اقتصاد کشور را فراهم کرد. بدون این خروج امکان تحقق هیچ راه حلی وجود ندارد از زمان ورود این نهادها به اقتصاد کشور ما شاهد بیشترین خروج سرمایه از بخش خصوصی اقتصاد کشور بودیم. باید شرایط برای حضور بخش خصوصی فراهم شود و این مهم با حضور این نهادهای قدرت امکان‌پذیر نیست به هر حال این نهادها به منابع بانکی دسترسی دارند و اغلب سهامدار بو ده و منابع ملی صرف واردات کالاهای لوکس به کشور می‌شود.تا رمانیکه اینان در عرصه اقتصاد کشور حضور دارند امکان هیچ اصلاحی در اقتصاد کشور وجود ندارد. شرط لازم برای اصلاح اقتصادی خروج این نهادها از اقتصاد کشور است . شرط کافی برای اصلاح ساختار اقتصادی کشور،اصلاح ساختار بانکی است که غده سرطانی اقتصاد کشور است. در نهایت نظام مالیاتی است. در تمام دنیا بر اساس نظام مالیاتی منابع بخش عمومی را تامین می‌کنند اما مساله اینجاست که این مالیات باید از چه فردی گرفته شود؟ عمده افرادی که باید مالیات بپردازند مالیات پرداخت نکرده و برندگان این اقتصاد محسوب می‌شوند. الیگارشی حاکم و صاحب ثروتهای بادآورده باید سهم خودشان را بپردازند. این نابرابری تحقیر کننده نسل جوان بوده و فرصت رشد را از آنها سلب می‌کند.
*شاکری: نباید جای هدف و وسیله جابجا شود!
در ادامه عباس شاکری استاد بازنشسته دانشگاه علامه طباطبایی گفت: نسل قدیم بازنشسته شده یا در شرف بازنشستگی است و مدیریت دانشگاه در حال انتقال به نسل جدید است و این نسل از تجارب نسل قدیم بهره مند شده است باید وضعیت بهبود یابد. به هرحال دگرگونی بزرگی در روش‌ها رخ داده است. از تخته های سیاه به شرایط حاضر رسیدیم . سالهای گذشته منابع محدود و روابط بسیار ساده تر بود اما در حال حاضر روش‌های نوین جایگزین آن شده است در چنین شرایطی، تحلیل دیتا جای تاریخ اندیشه را گرفته است. به همین دلیل علوم اجتماعی نتوانسته روند تکاملی خود را طی کند و حتی برخی معتقدند جامعه در حال بیراهه رفتن است. در بیشتر دانشکده ها ،تحلیل دیتا به کمک ماشین انجام می‌شود. در این شرایط باید به نظریات توجه ویژه کرد. اصلا نمی‌توان قاعده کلی را صادر کرد. از این جهت احساس نگرانی ایجاد می‌شود که مبادا به روش‌های ساده بسنده شود و جای هدف و وسیله جابجا شود و در نهایت دستمان از نظریات خالی شود. این نکته را باید مدنظر قرار داد که متناسب با جامعه محصول ارائه کرد. دیگر اینکه باید مقتضیات نسل جوان درک شود و با دانشجو ارتباط برقرار کرد.
احمد میدری : باید دنبال توانمندسازی اقتصاددانان بود
در ادامه احمد میدری ،اقتصاددانان را محتاج توانمندسازی دانست و گفت : مفهوم توانمندسازی را اقتصاددانان از روانشناسان وام گرفتند اما امارتیاسن آن را توسعه داد و رویکرد قابلیتی را ذر توسعه مطرح کرد. بنا بر این عقیده، توسعه به معنی توسعه قابلیت‌های انسان در جوامع است تا بتوانند محیط را تغییر بدهند ما برای نجات از فقر سیاستی هم به توانمند شدن اقتصاد نیاز داریم و اقتصاد دنبال این است که چرا در جوامع ایران و بسیاری از جوامع دنیا برخی از گروهها قدرت بیشتری دارند اما دانشکاهیان قدرت کمتری دارند. این مساله صنفی نیست مساله در واقع راه برون رفت را نشان می دهد. یک تفکر بر این باور است که باید توازن قدرت در جامعه حفظ شود.
او افزود: اگر جامعه مدنی ضعیف باشد بنگاه های بزرگ به گونه‌ای قیمت‌گذاری انجام می‌دهند که به نابرابری در دنیا دامن می زنند. داون عجم اوغلو (نویسنده کتاب چرا ملت ها شکست می خورند) بر این باور است که توسعه و آزادی نیازمند توازن قدرت بین جامعه و حکومت است بنابراین باید راهکاری پیدا کرد تا اقتصاددانان جامعه توانمند و حرفشان شنیده شود. در این صورت گویی راهکاری پیدا شده که کشور توسعه پیدا کند. حتی برخی براین باورند که باید آزمایش محدود انجام شود.
میدری در ادامه تصریح کرد: داگلاس نورث (اقتصاددان برجسته نهادگرا) بر این باور است که قدرت در جوامع نامتقارن ایجاد می‌شود اولین گروهی که قدرت پیدا می‌کنند نظامیان و امنیتی‌ها هستند چون هیچ جامعه بزرگی بدون انحصار قدرت و قوه قهریه، نمی تواند خشونت انسان علیه خودش را مهار کند. بنابراین اولین گروهی که قدرت پیدا می‌کند نظامیان و امنیتی‌ها هستند که پس از حضور در قدرت اجازه ورود را مسدود می‌کنند. اول اینکه انحصار طلب هستند دوم اینکه لازمه نظم اجتماعی است. تنها قدرت می‌توان قدرت را مهار کند به همین باید دنبال راهکاری برای توانمندسازی اقتصاددانان و سایر گروه‌های اجتماعی بود .
کاظم یاوری: وقتی هویدا برخلاف نظرات اقتصاددانان عمل کرد
در ادامه کاظم یاوری از دانشگاه یزد گفت:دکتر تمدن خاطره ای نقل کرد که روستو ایران را در جایگاه خوبی در توسعه قرار نداده بود که موجب ناراحتی هویدا را فراهم کرد و در نهایت به دعوت هویدا به ایران می آید زمانیکه از ایران می‌رود جایگاه ایران را ارتقا می‌دهد که موجب سوال می‌شود. همان زمان گفت که من اقتصاددانان را جمع کردم تا در طی یک ماه یک نظریه اقتصادی در مورد کشور بدهند در نهایت یک نظریه اقتصادی را ارائه کردند و من ۱۸۰ درجه برخلاف آن عمل کردم !
وی در ادامه خاطره‌ای از داگلاس نورث را بیان کرد و گفت: ایشان در سال ۹۳ ایشان جایزه نوبل را بردند و من آن زمان در دانشگاه تورنتو دانشجوی دکتری بودم. جلسه ای برای سخنرانی ایشان ترتیب داده بودند که بسیار شلوغ شده بود. همان زمان یک جوان از وسط جمعیت بلند شد و به او ناسزا کفت که همان زمان نورث گفت ایشان باهوش هستند چون از همان اول متوجه شد که من چه جور آدمی هستم.
* مجید صامتی : با این نظام آموزشی به کجا می‌رویم؟
در ادامه مجید صامتی استاد بازنشسته دانشگاه اصفهان گفت : ما با این نظام آموزشی قرار است به کحا برویم آیا این نظام اجتماعی قادر است تا افرادی همچون شما را تربیت کند . این نسل تنها نسل طلایی اقتصاددانان نیست بلکه نسل طلایی پزشکان و …..هست .ما به کجا داریم می‌رویم من اگر جای وزیر آموزش و پرورش بودم دستمال دستم می‌گرفتم و گریه می‌کردم !
*محمد قاسمی : جای خالی بحث در مورد بنگاهداری در کلاسهای درس اقتصاد
محمد قاسمی مسئول پژوهشی اتاق ایران در ادامه گفت :امید است بیش از اینکه از دولت و سیاست‌های دولت انتقاد شود بهتر است تا از نقش بنگاه‌ها ی اقتصادی صحبت شود که تمام جریان‌ها و تحرکات اقتصادی را شکل می‌دهند. جای خالی بحث در مورد بنگاهداری در کلاسهای درس اقتصاد ما حس می‌شود.نکته دیگر این است کار مجریان در قوه مقننه و مجریه نظریه پردازی نیست و بهتر است اساتید محترم که در مناصب سیاستگذاری حضور داشتند ، خاطرات خود را مستند کنند . چون این مجریان به راحتی نظریه پردازی کرده و بعد تاوان آن را مردم باید پرداخت کنند. در صورت مستندسازی نسل جوان آن را خوانده و در جریان قرار می‌گیرد.
* پاسبانی: فاصله دانشگاه های ایران با دنیا کاهش یابد
ابوالفضل پاسبانی در ادامه به سابقه تاسیس دارالفنون اشاره کرد و گفت: تاسیس مدرسه سیاسی در سال ۱۲۸۷ آغازی بر شروع تدریس علم اقتصاد بود تا اینکه موسسه تحقیقات اقتصادی در سال ۳۹ شروع به کار کرده و به استقلال دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران به ریاست پیرنیا در سال ۱۳۴۶ منجر شد و با وجود ناملایمات زیاد دانشکده‌ها و موسسات زیادی به تربیت دانشجویان علم اقتصاد پرداختند ، امید است تا فاصله دانشکاه های ایران با دنیا کمتر شود.
*پیام نوبلیست‌های اقتصاد و لوح یادبود
در این مراسم، دکترکوثر یوسفی، استاد اقتصاد دانشگاه شریف، قرائت پیام مهمانان غایب را بر عهده گرفته بود. در ابتدا، پیام سهراب بهداد، استاد سابق دانشگاه تهران، برای حضار قرائت شد که ضمن خرسندی از چنین فعالیتی، برای اقتصاددانان فعال و جوان کشور آرزوی موفقیت کرد. این برنامه مهم مهمانان ویژه‌ای نیز داشت. داگلاس دایاموند، نوبلیست اقتصاد در سال ۲۰۲۲ و ژان تیرول، نوبلیست اقتصاد در سال ۲۰۱۴، دو مهمان ویژه این برنامه بودند که به طور جداگانه پیام‌هایشان را برای این برنامه ارسال کرده بودند. متن این پیام‌ها توسط کوثر یوسفی برای جمع قرائت شد.در نهایت لوح یادبودی به رسم قدردانی به اساتید بازنشسته تقدیم شد.
منبع: اکونگار
