سیاست انرژی اتحادیه ی اروپا در قبال روسیه

مجید سلطانی/اقتصاد ایران

۱ تنوع بخشى به واردات گاز
فشارهای گازی روسیه علیه کشورهای اروپایی ، سبب شده تا اتحادیه اروپا برای کاستن از حجم وابستگی به روسیه جایگزین هایی را در پیش بگیرد . غرب آرزودارد تا کریدوری را تاسیس کند که مستقل از روسیه باشد . ایاالت متحده و اتحادیه اروپا همچنین حما یت از مسیرهای جایگزین علیه سیاست روسیه را که انحصار بازار کشورهای منتقل کننده انرژی را دارد، شروع کرده اند. همچنین با مخالفت با کریدور شمال – جنوب روسیه، ایاالت متحدهو
اتحادیه اروپا تمایل دارند کریدور شرق – غرب را که روسیه و ایران را دور نگاه می دارد، تاسیس کنند . به همین منظور، یک مجموعه از مذاکرات به امید انتقال منابع نفت قزاقستان و ترکمنستان از طریق خط باکو – تنگیز – جیهان ۲ انجام شده است . در پی بحران اوکراین، اروپا در حال انجام اقداماتی برای کاهش واردات گاز طبیعی از روسیه به میزان بیش از یک چهارم تا پایان ۲۰۲۰ است که به توقف سلطه روزافزون مسکو روی انرژی اروپا خواهد انجامید.
این اقدامات که به رهبری ایتالیا و آلمان انجام می شود به کاهش واردات گازاز روسیه به میزان حدود ۴۵ میلیارد مترمکعب تا سال ۲۰۲۰ میلادی خواهد انجامید که ارزش آن ۱۸ میلیارد دلار در سال است . همچنین لهستان به منظور اجرای بخشی از برنامه کلی قطع وابستگی گازی به روسیه، سال ۲۰۱۶ قرارداد بلند مدتی را با شرکت قطرگاز ۳ امضا کرد. سرمایه گذاری در ساخت پایانه های واردات گاز مایع و خرید گاز مایع از آمریکا یکی از مسیرهای
کشورهای اروپایی برای کاهش وابستگی به گاز روسیه است و کشورهای اروپایی در حال سرمایه گذاری گسترده در این زمینه هستند. تا به حال کشورهای لیتوانی و لهستان اقدام به ساخت پایانه های وارداتی نموده اند و قراردادهای بلندمدت واردات گاز مایع از آمریکا را نیز منعقد کرده اند. کشور کرواسی سومین کشوری است که در حال نهایی کردن سرمایه گذاری ساخت پایانه وارداتی گاز مایع و واردات آن از آمریکا است. کشورهای فنلاند
و استونی که هردو تمام گاز مورد نیاز خود را از روسیه وارد می کنند در فوریه ۲۰۱۵ قراردادی را برای احداث دو پایانه گاز مایع در دو طرف خلیج فنلاند  و یک خط لوله ارتباطی ین دو کشور امضا کردند.

۲ نهادى ساختن روابط انرژى
اروپا علاقه مند به نهادى ساختن روابط انرژى خود است . دو پیشنهاد سازمان  امنیت وهمکارى در اروپاى انرژى و  ناتوى انرژى  با جهت گیرى امنیت دسته جمعى در همین راستا مطرح شده است . درحالى که پیشنهاد لهستان براى ایجاد ناتوى انرژى فقط کشورهاى اروپایى واردکننده انرژى را شامل مى شود و هدف آن همکاری دسته جمعى در شرایط بحران عرضه است، پیشنهاد دوم که از سوى اشتاین مایروزیرخارجه ی آلمان مطر ح شده،
تولیدکنندگان و کشورهاى حمل و نقلی را نیز شامل مى شود و گفت وگوى بین المللى انرژى را مدنظردارد . هر دو پیشنهاد با چالش هایى مواجه است  ناتوى انرژى به دلیل جهت گیرى ضد روسی در کشورهاى اروپایى حمایت اندکی می شود و پیشنهاد دوم هم جذابیت ندارد؛ زیرا تا حد زیادى از محتواى پیمان منشور انرژى نسخه بردارى ۱منشور انرژى اتحادیه اروپا مهم ترین سند اتحادیه اروپا در چارچوب نهادى ساختن روابط انرژى
کرده است. اصطلاح امنیت انرژى اروپا براى اولین باردر منشورانرژى مطرح شد. این سند خو استار شکل گیرى است. سیاست مشترک انرژى مى شود . اصول اساسی این سیاست، موضع گیرى اتحادیه با صداى واحد، گفت وگو با روسیه، تنوع بخشى هم در سطح داخلی و هم خارجى، همکارى با تولیدکنندگان مهم، کشورهاى مسیر حمل ونقل ومصرف کنندگان و همگرایى در داخل جامعه ا نرژى و سرانجام واکنش فعالانه به شرایط بحرانى انرژى هستند. چرا که یکی از مهمترین دلایل ضعف اروپا در مقابل روسیه در حوزه ی انرژی ناهماهنگی ها و عدم یکپارچگی در برابر سیاست های انرژی روسیه است و همین نبود یکپارچگی است که باعث عدم تقارن به نفع روسیه در روابط این دو بازیگر شده است.

از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، زمامداران کرملین سعی کرده اند از اهرم انرژی در جهت پیشبرد سیاست خارجی روسیه استفاده کنند. بنابراین مقوله انرژی به یکی از ابزارها ومؤلفه های کلیدی در جهت تامین منافع ملی این کشور تبدیل شده است. مسکو که پس از فروپاشی شورو ی در بسیاری از زمینه ها با موضع گیریها ی منفعالنه تسلیم پیشرو ی های غرب شده بود پس از به قدرت رسیدن پوتین با اتکاء به قدرت منابع انرژ ی خود تا حدود ی به قدرت سلبی در برابرفشا رهای غرب دست یافته و با تقویت موقعیت سیاسی خود در این زمینه تالش می کند از ابزار انرژی به عنوان یک اهرم قدرت ا یجابی نیز استفاده کند . والدیمیرپوتین با التفات به کاهش توان نظامی، تنزل موقعیت سیاسی و مشکالت ساختاری اقتصاد روسیه پس از فروپاشی شوروی و نیزمتأثراز اصل کارآمدی ابزارها و استفاده از کارآمدترین آنها در رویکرد عمل گرایی خود، منابع انرژی را مهم ترین برگ برند ه روسیه در عرصه ی رقابت های بین المللی می داند و بر همین اساس پس از ۲۰۱۰ تالش فزاینده ای را برای استفاده از منابع انرژی به عنوان سالحی سیاسی و اهرمی مهم در سیاست خارجی مدنظرقرار داده است . منابع انرژی سالح سیاسی نیرومندی برای روسیه در کشمکش قدرت با طرف های خارجی در شرایط کنونی مهم ترین ابزار تعامل برتر روسیه با غرب و ابزاری برای چانه زنی از موضع برتر است.افزایش فزاینده نیاز اتحادیه اروپا، آمریکا و کشورهای شرق به منابع انرژی و کمبود جایگزین برای متنوع کردن منابع واردات خود دراین زمینه، بسترمناسب برای روسیه در استفاده از منابع انرژی خود نه تنها برای ارتفاع مقاصد اقتصادی، بلکه برای تأمین اهداف سیاسی و راهبردی کالن تررا فراهم آورده است. هدف روسیه ازتبدیل انرژی به ابزار سیاست خارجی وامنیتی را میتوان در کوتاه مدت ضمن بازسازی زیرساخت های اقتصادی و تقویت موقعیت این کشور به عنوان یک قدرت بزرگ در سیاست گذاری بین المللی و احیای نفوذ این کشور بر جمهوریهای استقالل یافته و کشورهای اروپای شرقی و مرکزی و معکوس کردن روند حرکت آنها در همگرایی بیشتربا ساختارهای غربی و ناتو ودر درازمدت تضعیف نفوذ آمریکا در قاره اروپا دانست. بنابراین راهبرد انرژی روسیه در قبال اتحادیه اروپا در کنار اهداف اقتصادی دارای آماج امنیتی و راهبردی است ؛ اول، روسیه در چارچوب نظریه وابستگی متقابل ودکترین امنیت به هم پیوسته، تالش میکند با حفظ و حتی
افزایش وابستگی اروپا به انرژی خود ضریب امنیت ملی خود را افزایش دهد، چون امنیت اروپا در گرو تأمین امنیت روسیه خواهد بود. دوم، روسیه درصدد است با حفظ ایجادو گسترش شبکه هاو خطوط انتقال انرژی به اروپا در فضای پیرامونی خود، محیط امنیتی منطقهای امن به ویژه در خارج نزدیک ایجاد کند. سوم، احداث و حفظ خطوط انتقال انرژی به اروپا از کشورهای مختلف منطقه حائلی بین روسیه و ناتو بهوجود میآورد که ضمن تضمین امنیت
ملی روسیه قدرت چانه زنی این کشور با آمریکا، اروپا و ناتو را افزایش می دهد . چهارم، انرژی باعث ارتقای جایگاه و نقش آفرینی روسیه در نظام بین الملل میشود که امکان پیگیری منافع امنیتی آن در سطح فرامنطقه ای اروپا را افزایش میدهد و البته تمام اینها در گرو استفاده ی درست و خردمندانه از این اهرم میباشد چرا که استفاده ی بیش از اندازه از این اهرم موجب واکنش متقابل اروپا شده و امنیت اقتصاد روسیه را که به شدت وابسته به فروش حامل های انرژی میباشد را با خطر جدی مواجه میکند.