چرا تعهدات دولت روحانی در اجلاس پاریس اشتباه بود؟
ایران قرار است در اجلاس اقلیمی سازمان ملل در امارات شرکت کند اما برخی کارشناسان معتقدند الحاق به این دست توافق‌نامه‌های به‌ظاهر بین‌المللی و مفید موجب می‌شود کشورهای درحال‌توسعه مانند ایران از توسعه صنعتی و اقتصادی مناسب دور بمانند.
به گزارش اقتصاد ایران، هفته گذشته بود که رئیس مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان حفاظت از محیط زیست با اشاره به حضور ایران در اجلاس جهانی تغییر اقلیم در امارات گفته بود که دولت ایران بر اساس منافع و وضعیت خاص کشور از لحاظ تحریم‌های بین‌المللی در این نشست شرکت خواهد کرد. بنا بر اعتقاد سید حسین موسوی‌فر، رئیس مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان حفاظت محیط زیست انجام تعهدات بدون درنظرگرفتن شرایط خاص ایران، خلاف منافع کشورمان خواهد بود.
اما «اجلاس تغییر اقلیم امارات» موسوم به «کاپ۲۸» به‌چه‌دلیلی برگزار می‌شود و چرا برخی از کارشناسان معتقدند که اجرای توافقات این اجلاس بدون پیش‌شرط، ممکن است تبعاتی جبرانناپذیر برای اقتصاد کشور داشته باشد؟
توافقنامه پاریس یک توافق اقلیمی بین‌المللی است که در آن دولت‌ها به‌طور جمعی متعهد شده‌اند با انجام اقداماتی در راستای کاهش گرمایش جهانی گام بردارند. در سال ۲۰۱۵ میلادی، با هماهنگی سازمان ملل در پاریس نمایندگان ۱۹۵ کشور برای رسیدگی به تغییرات آب‌وهوایی و تأثیرات منفی آن و مبارزه با تغییرات اقلیمی و سازگاری با اثرات آن توافقنامه اقلیمی پاریس را تصویب کردند.
هدف توافقنامه زیست‌محیطی پاریس علاوه بر کاهش قابل‌توجه انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان، کنترل افزایش دمای جهانی به ۲ درجه سانتی‌گراد بالاتر از سطح قبل از صنعتی‌شدن و در حالت ایده‌آل زیر ۱.۵ درجه سانتی‌گراد است. بر اساس این توافق تمام کشورهای عضو این توافق اعم از کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه متعهد می‌شوند در راستای حفظ کره زمین و محدودکردن تأثیر انسان بر آب‌وهوا اقدامات لازم را انجام دهند.
همچنین، به‌موجب توافقنامه اقلیمی پاریس هر یک از دولت‌ها موظف هستند برنامه مشارکت ملی خود را که مشتمل بر اقدامات آنها در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگاری با شرایط ناشی از تغییرات اقلیمی است، باتوجه‌به چارچوب کنوانسیون و سایر اسناد متناظر ارائه دهند.
بر همین اساس، هریک از کشورهای عضو توافقنامه بین‌المللی پاریس باتوجه‌به ظرفیت و توان داخلی می‌بایست حدود تعهدات خود را برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تعیین و اعلام کند پس از آن در حد توان این کشورها باید موارد گفته‌شده برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را رعایت کنند البته پس از گذشت مدت زمانی اعلام شد که این توافقنامه از حالت انتخابی و داوطلبانه خارج شده است و هر یک از کشورها ضروری است به تعهدات خود پایبند باشند در غیر این صورت مورد بازخواست قرار می‌گیرند.
تعهد بدون شرط ایران در توافقنامه پاریس اشتباه بود
در همین رابطه، معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست وقت به‌عنوان نماینده ایران پس از بازگشت از جلسه برگزارشده در پاریس در مورد تعهدات ایران در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای این‌گونه خبر داد که ایران بدون هیچ‌گونه شرطی متعهد شده است انتشار گازهای گلخانه‌ای را ۴ درصد کاهش دهد و همچنین مشروط به برداشته‌شدن تحریم‌ها، انتشار گازهای گلخانه‌ای را ۸ درصد دیگر کمتر کند؛ البته این مسئله با انتقادات فراوانی در داخل کشور مواجه شد.
گفتنی است، توافقنامه پاریس شامل مجموعه‌ای از اقدامات اجباری برای نظارت، راستی‌آزمایی، و گزارش عمومی پیشرفت به‌سمت اهداف کاهش انتشار یک کشور است. کشورها باید موجودی گازهای گلخانه‌ای و پیشرفت خود را نسبت به اهداف خود گزارش کنند و به کارشناسان خارجی اجازه دهند موفقیت آنها را ارزیابی کنند.
به‌عقیده کارشناسان این حوزه، الحاق کشورهای درحال‌توسعه‌ای مانند ایران که سهمی ناچیز در تولید این گازها دارند، فقط باعث تحمیل الزامات و شکل‌گیری محدودیت‌هایی برای کشور می‌شود که در نهایت توسعه صنعتی و اقتصادی کشور را با مخاطره مواجه می‌کند؛ همچنین از دیگر خطرات پیوستن ایران به این توافق بین‌المللی می‌توان افشای اطلاعات صنایع کلیدی کشور دانست.
نقش منفی قدرت‌های زورگو در تعهدات بین‌المللی
مهدی خانعلی‌زاده رئیس گروه روابط بین‌الملل مرکز اسناد انقلاب اسلامی نیز پیش‌ازاین با اشاره به اینکه معاهده پاریس به‌خلاف تصور موافقان که آن را یک توافقنامه بدون الزام و محیط‌زیستی می‌دانند، به‌روی منابع نفت و گاز به‌عنوان عاملان تولید گازهای گلخانه‌ای تأکید می‌کند که در واقع قدرت دست دو کشور روسیه و ایران است؛ گفت: واضح است که نفت و گاز ابزارهای امنیت ملی ایران و روسیه هستند که اتفاقاً ایران مشمول تحریم‌ها در این حوزه شده است و چرا این تصور وجود دارد که در این شرایط کشورهای پیشرفته (طرف‌های غربی) این توافق باید به ایران کمک مالی کنند که مصرف سوخت فسیلی‌اش را کاهش دهد تا به‌نوعی تبدیل به برگ برنده‌اش در مقابل آنها شود؟
این کارشناس امور بین‌الملل درباره الزام‌آوری این معاهده توضیح داد، به‌مرورزمان همچون دیگر معاهدات بین‌المللی طی دوره ۴ تا ۸ ساله این توافقنامه هم ابعاد الزام‌آوری به خود خواهد گرفت و در صورت عدم تحقق تعهدات ایران به‌دلیل مصرف بیش از اندازه از سوخت‌های فسیلی، ذیل پرونده‌های حقوق‌بشری محکوم خواهد شد و اگر به‌فرض محال اعتبارات بین‌المللی هم در بر اساس این توافقنامه به ایران تعلق بگیرد، باید این کمک‌های ارزی به صندوق‌های بین‌المللی بازگردانده شود.
قدرت‌های زورگو به‌دنبال جلوگیری از توسعه‌یافتن کشورهای دیگر هستند
به همین دلیل پذیرش این توافقنامه می‌تواند محدودیت‌های زیادی را برای کشور به‌همراه داشته باشد و با کاهش درآمد ناشی از فروش نفت و گاز و پتروشیمی و غیره، سرعت پیشرفت و توسعه کشور را به‌شدت کاهش دهد به‌عبارتی با این توافقنامه علاوه بر تحریم‌های بین‌المللی با دست خودمان نیز کشور را دچار خودتحریمی می‌کنیم.
این در حالی است که در دهه‌های گذشته، کشورهای توسعه‌یافته با استفاده از همین منابع فسیلی پیشرفت کرده‌اند و حال که نوبت به پیشرفت سایر کشورها رسیده است، می‌خواهند با افزایش فشارهای بین‌المللی توسعه‌یافتن آنها را به تعویق بیندازند.
بنابراین، می‌توان چنین گفت، علاوه بر اینکه برای پیاده‌سازی توافق زیست‌محیطی پاریس موانع گوناگونی وجود دارد حتی در بسیاری از زمینه‌ها ضررهای جبرانناپذیر اقتصادی به کشورهای درحال‌توسعه وارد می‌کند؛ چراکه کشورهای توسعه‌یافته با گذشتن از این مرحله به پیشرفت قابل‌توجهی دست یافتند به همین دلیل مقصود آنها از این توافق بین‌المللی، جلوگیری از پیشرفت کشورهای درحال‌توسعه و دارای منابع سرشار سوخت‌های فسیلی است.
بازار انرژی ایران در اسارت توافقنامه پاریس؟
در مجموع می‌توان گفت، توافقنامه اقلیمیپاریس مثل اکثر پیمان‌های بین‌المللی دارای محاسن و فواید ظاهری است؛ ولی اهداف پشت‌پرده آن پیچیدگی بسیاری دارد حتی در بیشتر موارد به‌ضرر کشورهای درحال‌توسعه است به‌عنوان نمونه بر اساس سیاست اعلامی، توافق پاریس درصدد است با محدود ساختن استفاده از منابع فسیلی (نفت، گاز و غیره) به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و دمای زمین بپردازد، این در حالی است که کشورهای درحال‌توسعه ازجمله ایران، در مسیر پیشرفت نیازمند استفاده از منابع ملی، بومی و احداث زیرساخت‌هایی از جمله نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و غیره هستند؛ این در حالی است که تمام موارد گفته‌شده به فروش و مصرف انرژی وابسته است.
از سوی دیگر، طبق گزارش سالانه منتشرشده شرکت نفتی بی‌پی مبنی بر بررسی آماری وضعیت جهانی انرژی، با وجود تداوم رشد سریع انرژی‌های خورشیدی و بادی، اما دنیا هنوز برای تأمین نیاز خود به انرژی اتکای زیادی به سوخت‌های فسیلی دارد. درحالی که تولید برق تجدیدپذیر در مقیاس بی‌سابقه‌ای توسعه یافته است اما همچنان ۸۲ درصد از سهم کل انرژی مصرفی را سوخت‌های فسیلی به خود اختصاص داده‌اند. همچنین، علاوه بر اینکه تقاضا برای گاز طبیعی و زغال‌سنگ کاهش نیافته حتی تقاضا برای نفت خام نیز به سطوح پیش از دوران همه‌گیری کرونا بازگشته است.
منافع ملی، اولویت دولت در انجام تعهدات بین‌المللی باشد
بر اساس گزارش سالانه شرکت نفتی بی‌پی، در سال ۲۰۲۲ انتشار گاز دی‌اکسیدکربن از محل انرژی مصرفی با رشــد ۰.۹درصدی به ۳۴.۴ میلیارد تن رسیده است که این مسئله خبر از ناکامی در تحقق هدف کاستن از انتشار آلاینده‌ها در جو زمین می‌دهد؛ چراکه این حجم از انتشار آلاینده‌ها بسیار فراتر از اهداف تعیین‌شده در پیمان اقلیمی پاریس است. به‌خلاف رشد قابل‌توجهی که در بخش انرژی‌های خورشیدی و بادی حاصل شده است؛ ولی مجموع تولید گازهای گلخانه‌ای در سراسر جهان روند افزایشی خود را حفظ کرده است و جوامع همچنان مسیری مخالف با اهداف پیمان پاریس را می‌پیماید.
همچنین، اولین ارزیابی جهانی میزان پیشرفت توافق اقلیمی پاریس نیز مؤید همین مسئله است که جهان از مسیر رسیدن به اهداف توافق آب‌وهوایی پاریس برای کاهش آلودگی کربن و تقویت منابع مالی برای کشورهای درحال‌توسعه خارج شده است. توافقنامه پاریس ۲۰۱۵ با موفقیت اقدامات اقلیمی را هدایت کرده است، اما اکنون در همه زمینه‌ها راه زیادی در پیش است.
بر اساس آنچه مطرح شد، اجرای تعهدات مربوط به توافقنامه اقلیمی پاریس با منافع ملی کشورهای در حال توسعه‌ای که سهم ناچیزی در تولید گازهای گلخانه‌ای دارند در تضاد است حتی در برخی از کشورهای عضو توافقنامه در زمینه کاهش انتشار دی‌اکسیدکربن نیاز است برنامه‌های خارق‌العاده‌ای را اجرایی کنند.
منبع: تسنیم
