مجید سلطانی/اقتصاد ایران

نیروی دفاع هوایی سوریه چندین بار در طول تاریخ خود با ارتش عربی سوریه و نیروی هوایی عربی سوریه ادغام و سپس از آنها جدا شده است. این نیرو شامل چهار سپاه دفاع هوایی، یازده لشکر دفاع هوایی و سی و شش تیپ دفاع هوایی است که هر یک از آنها دارای شش گردان موشک‌های سطح به هوا هستند. از سال ۲۰۱۷، نیروی دفاع هوایی سوریه با یک فرماندهی مشترک روسی-سوری مرتبط شده است.

 قسمت مهم ماجرا اینجاست که ما در وهله اول باید ببینیم کشور سوریه چه قدرت و پتانسیلی در قسمت دفاعی خود دارد تا بتوانیم عملکرد آن را مورد بررسی قرار دهیم.

این پدافند گربه سیاه امریکا است

نیروی دفاع هوایی سوریه مجهز به ۶۵۰ پرتابگر ثابت S-75 Dvina، S-125 Neva/Pechora و S-200 و همچنین ۳۰۰ پرتابگر متحرک از جمله سیستم‌های ۲K12 Kub، Pantsir S-1 و Buk است.

S-125 Neva/Pechora (به روسی: С-۱۲۵ Нева/Печора، نام‌گذاری ناتو: SA-3 Goa) یک سیستم موشکی زمین به هوای روسی است که برای دفاع هوایی طراحی شده است. این سیستم توسط الکسی میخائیلوویچ ایسایف طراحی شده و برای تکمیل سیستم‌های S-25 و S-75 به کار گرفته شد.

S-125 دارای برد موثر کوتاه‌تر و ارتفاع حمله پایین‌تر نسبت به سیستم‌های قبلی است، اما به دلیل طراحی دو مرحله‌ای خود، در مقابله با اهداف مانورپذیرتر موثرتر است. این سیستم همچنین قادر است به اهدافی که در ارتفاعات پایین‌تر پرواز می‌کنند حمله کند و نسبت به سیستم S-75 در برابر اقدامات متقابل الکترونیکی مقاوم‌تر است.

موشک‌های ۵V24 (V-600) با سرعتی در حدود ماخ ۳ تا ۳.۵ در پرواز حرکت می‌کنند و هر دو مرحله موشک با موتورهای راکتی سوخت جامد کار می‌کنند. مانند S-75، سیستم S-125 نیز از هدایت رادیویی بهره می‌برد. نسخه دریایی این سیستم با نام SA-N-1 Goa در ناتو شناخته می‌شود و نام اصلی آن M-1 Volna است.

 

این نیرو دارای بیش از ۴۰۰۰ توپ ضدهوایی با کالیبرهای مختلف (از ۲۳ میلی‌متر تا ۱۰۰ میلی‌متر) است؛ مانند ZSU-23-4 Shilka.

شیلکا یک توپ ضدهوایی خودکششی شوروی سابق بود که در دهه ۱۹۵۰ معرفی شد و برای ارائه دفاع ضدهوایی متحرک به نیروهای زمینی طراحی شده بود. این وسیله مسلح به دو توپ خودکار ۵۷ میلی‌متری S-68 بود که قدرت آتش قابل توجهی داشت. با این حال، این سیستم با مشکلات عمده‌ای روبه‌رو بود:

1. ظرفیت محدود مهمات: این خودرو تنها می‌توانست ۳۰۰ گلوله حمل کند که با توجه به نرخ بالای آتش توپ‌های خودکار، نسبتاً کم بود و توانایی‌های آن را در درگیری‌های طولانی مدت محدود می‌کرد.
2. مشکلات دقت: ZSU-57-2 مجهز به یک سیستم هدف‌گیری ساده اپتیکی بود که براساس ردیابی بصری پیش‌بینی هدف را انجام می‌داد. بدون هدایت راداری، هدف‌گیری مؤثر علیه هواپیماهای سریع به‌ویژه در فواصل دور دشوار بود که این امر دقت آن را کاهش می‌داد.
3. ناتوانی در شلیک در حال حرکت: این وسیله فاقد سیستم‌های تثبیت برای توپ‌های خود بود، به این معنا که نمی‌توانست در حال حرکت به دقت شلیک کند. این یک نقطه ضعف بزرگ برای یک پلتفرم ضدهوایی متحرک بود، زیرا نیاز داشت برای درگیری با اهداف متوقف شود.
4. محافظت و تحرک محدود: هرچند که ZSU-57-2 متحرک بود و می‌توانست با نیروهای مکانیزه همگام شود، زره آن نسبتاً نازک بود و در برابر تهدیدات زمینی محافظت کمی ارائه می‌داد. همچنین، توپ‌های بزرگ و برجک باز آن را در برابر حملات هوایی و زمینی آسیب‌پذیر می‌کرد.

به دلیل این نواقص، ZSU-57-2 تنها تا حدودی موفق بود و سرانجام با سیستم‌های پیشرفته‌تری مانند ZSU-23-4 “شیلکا” جایگزین شد که دارای هدایت راداری و توپ‌های خودکار کوچک‌تری بود و می‌توانست در حال حرکت شلیک کند.

دو هنگ مستقل از سامانه‌های موشکی زمین به هوای ۹K33 Osa نیز وجود دارد که هر کدام شامل چهار باتری با ۴۸ موشک متحرک هستند.

تعداد نامعلومی از سامانه S-300 در سال ۲۰۱۸ به سوریه تحویل داده شد.

ایران به داد سوریه رسید

در سال ۲۰۲۱، تعداد زیادی سامانه دفاع هوایی ایرانی مانند مرصاد، خرداد-۳ و خرداد-۱۵ نیز به سوریه ارسال شد.

واشنگتن انستیتو در گزارشی نوشت گزارش‌ها از استان دیرالزور سوریه حاکی از آن است که شبه‌نظامیان ممکن است در حال آموزش برای استفاده از سامانه پیشرفته موشکی پدافند هوایی خرداد-۱۵ ایران باشند. این سامانه، برای مقابله با تهدیدات هوایی در ارتفاع متوسط تا بالا طراحی شده و شباهت‌هایی با سیستم پاتریوت ایالات متحده دارد. حضور واحدهای خرداد-۱۵ در داخل سوریه تا کنون تأیید نشده است و مقصد نهایی آنها اگر به سوریه منتقل شده باشند، نامشخص است. اما گزارش‌هایی از توافقی بین دمشق و تهران در جولای ۲۰۲۰ برای تأمین تعدادی از سامانه‌های پدافند هوایی ایرانی به رژیم اسد، از جمله سامانه خرداد-۱۵، وجود دارد. این سامانه قادر به درگیری با شش هدف هم‌زمان (مانند جنگنده‌های هوایی) از فاصله ۱۲۰ کیلومتری است.

 سیستم هشدار اولیه سوریه شامل رادارهای متنوعی است که در سراسر کشور مستقر هستند. این سیستم‌ها شامل:

• Long Track
• P-12 Spoon Rest
• P-14 Tall King
• H-15 Flat Face
• P-18 Spoon Rest
• P-19
• P-30 Big Mesh
• P-35 Bar Lock
• P-80 Back Net
• رادار YLC-6
• JY-27
• JYL-1
• PRV-13
• PRV-16 Thin Skin
• Alborz (سایت‌های راداری متحرک و ثابت در سراسر سوریه)

این تجهیزات و سایت‌های راداری در کشور توزیع شده‌اند تا به دفاع هوایی و نظارت بر آسمان سوریه کمک کنند.

چرا پدافند سوریه اینقدر ضعیف است

پدافند هوایی سوریه در سال‌های اخیر در برابر حملات هوایی، به‌ویژه از سوی اسرائیل، عملکرد موفقی نداشته و چندین عامل مهم وجود دارند که می‌توانند دلایل این ناکامی را توضیح دهند:

1. قدیمی بودن سامانه‌های پدافندی: بسیاری از سیستم‌های پدافند هوایی سوریه، مانند S-125، S-200 و حتی برخی نسخه‌های قدیمی‌تر از S-75، بسیار قدیمی هستند. این سیستم‌ها در زمان خود موثر بودند، اما در برابر تهدیدات امروزی، مانند هواپیماهای جنگنده مدرن، موشک‌های کروز و حملات هوایی پیچیده، عملکرد خوبی ندارند. این سامانه‌ها به‌دلیل تکنولوژی‌های قدیمی‌تر، در تشخیص و رهگیری اهداف سریع و مانورپذیر کمتر موفق هستند.
2. کمبود ارتقاء و بروزرسانی: بسیاری از سامانه‌های پدافندی سوریه در طول سال‌ها به‌طور کافی ارتقاء داده نشده‌اند. در حالی که کشورهای پیشرفته سیستم‌های پدافندی خود را با تکنولوژی‌های جدید، مانند هدایت راداری پیشرفته و سیستم‌های ضد جنگ الکترونیک، به‌روزرسانی می‌کنند، پدافند سوریه از این لحاظ عقب مانده است.
3. استفاده گسترده از جنگ الکترونیک: اسرائیل به‌طور گسترده از تکنیک‌های جنگ الکترونیک برای مختل کردن سامانه‌های پدافندی سوریه استفاده می‌کند. این تکنیک‌ها شامل مسدود کردن یا اخلال در سیگنال‌های راداری و سیستم‌های هدایت موشکی است که باعث کاهش کارایی پدافند سوریه می‌شود.
4. محدودیت آموزش و مهارت: نیروهای پدافندی سوریه ممکن است در زمینه استفاده بهینه از تجهیزات و سیستم‌های پدافندی خود با محدودیت‌های آموزشی و تجربی مواجه باشند. این موضوع می‌تواند در کاهش توانایی‌های دفاعی این کشور موثر باشد.
5. استفاده از تاکتیک‌های پیشرفته توسط دشمن: حملات هوایی اسرائیل معمولاً با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از تاکتیک‌های پیشرفته، مانند حملات سریع و ناگهانی، استفاده از موشک‌های کروز با مسیرهای پرواز پیچیده و شناسایی ضعف‌های دفاعی سوریه، انجام می‌شود. این امر باعث شده است که سامانه‌های پدافندی سوریه در شناسایی و مقابله به موقع دچار مشکل شوند.

به طور کلی، ناکارآمدی پدافند سوریه به دلایل ترکیبی از تکنولوژی قدیمی، عدم بروزرسانی، استفاده گسترده دشمن از جنگ الکترونیک و تاکتیک‌های پیشرفته، و کمبود آموزش و مهارت است.

چه باید کرد؟

برای بهبود عملکرد پدافند هوایی سوریه و مقابله بهتر با تهدیدات هوایی مدرن، مجموعه‌ای از اقدامات و راهکارها وجود دارند که می‌توانند کمک کنند. این راه‌حل‌ها شامل موارد زیر هستند:

۱. ارتقاء سامانه‌های پدافندی

بسیاری از سیستم‌های پدافند هوایی سوریه قدیمی هستند و نیاز به ارتقاء و نوسازی دارند. استفاده از سامانه‌های مدرن‌تر مانند S-300 یا S-400، که قابلیت مقابله با تهدیدات پیشرفته مانند موشک‌های کروز و هواپیماهای جنگی پنهان‌کار (stealth) را دارند، می‌تواند به طور قابل توجهی کارایی دفاع هوایی را افزایش دهد.

۲. تجهیز به سامانه‌های جنگ الکترونیک (EW)

برای مقابله با تکنیک‌های جنگ الکترونیک دشمن که برای مختل کردن سیستم‌های پدافندی استفاده می‌شود، سوریه باید سامانه‌های پیشرفته جنگ الکترونیک را برای شناسایی و مقابله با این نوع حملات به کار گیرد. سامانه‌های EW می‌توانند سیگنال‌های مختل شده را بازیابی کرده و موشک‌ها را به درستی هدایت کنند.

۳. افزایش سامانه‌های پدافند هوایی متحرک

سامانه‌های پدافند متحرک مانند پانتسیر-S1 یا تور می‌توانند در برابر حملات هوایی سریع و ناگهانی موثرتر باشند. این سامانه‌ها، که قابلیت حرکت و شلیک سریع دارند، می‌توانند حملات غیرمنتظره را شناسایی و خنثی کنند. سامانه‌های متحرک به دلیل تحرک بیشتر و قدرت عکس‌العمل سریع، احتمال شناسایی و حمله دشمن به آن‌ها کمتر است.

۴. توسعه و آموزش نیروی انسانی

بهبود آموزش و آماده‌سازی نیروهای پدافندی برای استفاده بهینه از تجهیزات جدید و حتی سامانه‌های فعلی، اهمیت زیادی دارد. نیروهای پدافند هوایی باید آموزش‌های به‌روز و پیشرفته‌ای در زمینه استفاده از تکنولوژی‌های مدرن و راهبردهای ضد جنگ الکترونیک ببینند.

۵. هماهنگی بهتر بین سامانه‌های پدافندی

پدافند هوایی سوریه نیازمند هماهنگی و شبکه‌سازی بهتر بین سامانه‌های مختلف دفاعی است. استفاده از یک شبکه دفاعی یکپارچه و متصل که بتواند تهدیدات را به سرعت شناسایی و به اشتراک بگذارد، می‌تواند واکنش‌های به موقع و دقیق‌تری ارائه دهد.

۶. استفاده از سامانه‌های دفاع هوایی لایه‌ای

به کارگیری یک استراتژی دفاع لایه‌ای، یعنی ترکیبی از سامانه‌های کوتاه‌برد، میان‌برد و بلند‌برد، می‌تواند پوشش دفاعی موثرتری در برابر انواع تهدیدات فراهم کند. به عنوان مثال، سامانه‌های کوتاه‌برد مانند پانتسیر-S1 می‌توانند از سامانه‌های میان‌برد و بلندبرد پشتیبانی کنند و جلوی حملات کم‌ارتفاع و سریع را بگیرند.

۷. همکاری بین‌المللی و دریافت حمایت فنی

همکاری با کشورهایی که در زمینه پدافند هوایی پیشرفته هستند، مانند روسیه یا ایران، می‌تواند باعث بهبود عملکرد دفاعی سوریه شود. دریافت مشاوره‌های فنی، تجهیزات پیشرفته و پشتیبانی آموزشی از این کشورها می‌تواند به ارتقاء سامانه‌های دفاعی این کشور کمک کند.

۸. استفاده از پهپادها و سیستم‌های شناسایی پیشرفته

تجهیز پدافند هوایی سوریه به پهپادهای شناسایی و سیستم‌های شناسایی راداری پیشرفته می‌تواند کمک کند تا حملات دشمن سریع‌تر شناسایی شوند. پهپادها می‌توانند به‌عنوان چشمان هوشمند در هوا عمل کرده و تهدیدات ورودی را در اسرع وقت شناسایی کنند.

۹. افزایش سرمایه‌گذاری در فناوری بومی

توسعه فناوری‌های بومی در زمینه پدافند هوایی می‌تواند به استقلال دفاعی سوریه کمک کند. سوریه می‌تواند از تجربیات کشورهایی مانند ایران استفاده کرده و برنامه‌هایی برای تولید تجهیزات دفاعی در داخل کشور راه‌اندازی کند.

۱۰. بهبود استراتژی‌های دفاعی

علاوه بر ارتقاء تکنولوژی، استراتژی‌های دفاعی نیز باید به روز شوند. سوریه باید در طرح‌های دفاعی خود تاکتیک‌های دفاع عمقی را در نظر بگیرد، به گونه‌ای که بتواند از لایه‌های مختلف پدافندی برای مقابله با انواع حملات استفاده کند.

با اجرای این راهکارها، سوریه می‌تواند عملکرد پدافند هوایی خود را بهبود بخشد و در مقابله با تهدیدات هوایی مدرن موفق‌تر عمل کند.

تمام این عوامل می تواند مشکلات سامانه های دفاعی را تا زمانی برطرف کنند که ساختار نظامی منظم و فرماندهی واحدی در بخش نیروی هوایی و پدافندی سوریه وجود داشته باشد. شاید دغدغه سیاسیون بیشتر حل مشکلات با روش دیپلماسی است و این رویکرد تا سال ها می تواند به سوریه لطمه وارد کند و از مسیر حق دفاع مشروع آن را دور کند.