روزگار ناخوش توانیر

به گزارش اقتصاد ایران، بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، سهم منابع حرارتی، برقابی، اتمی و تجدیدپذیر از ظرفیت تولید برق در سال ۱۴۰۱ به ترتیب ۸۴.۴درصد، ۱۳.۴درصد، ۱.۱درصد و ۱درصد بوده است.

در مقابل، سهم مشترکان مختلف در مصرف برق کشور در سال ۱۴۰۱ عبارت است از؛ صنعتی (۳۶درصد)، خانگی (۳۲درصد)، کشاورزی (۱۴درصد)، عمومی (۹درصد)، سایر مصارف/تجاری (۷ درصد) و روشنایی معابر (۲درصد).

وضعیت ناخوشایند توانیر

از سوی دیگر، ظرفیت اسمی نیروگاه‌های کشور تا پایان سال ۱۴۰۱ معادل ۹۰.۸۰۰ مگاوات بوده که حدود ۳۶۹ میلیارد کیلووات‌ساعت برق تولید کرده و در نهایت ۳۱۶ میلیارد کیلووات‌ساعت برق تحویل مشترکین بخش‌های مختلف شده است. این ظرفیت تا پایان مهر ماه سال ۱۴۰۲ به ۹۱,۸۰۰ مگاوات رسیده است.

با این وجود، افزایش میزان تقاضای برق در اوج مصرف تابستان سال ۱۴۰۲ باعث ایجاد ۱۲,۴۰۰ مگاوات ناترازی میان تقاضا و تأمین برق شده که اعمال طرح‌های مدیریت مصرف را در پی داشته است. از طرف دیگر، در فصول سرد سال نیز تأمین سوخت نیروگاه‌های حرارتی با محدودیت‌های جدی مواجه شده و تولید برق را با چالش همراه می‌کند.

از جمله مهم‌ترین چالش‌های صنعت برق که در ایجاد چالش‌های فوق‌الذکر نقش اساسی داشته است، ناترازی مالی این صنعت بوده است.

طبق صورت‌های مالی حسابرسی شده شرکت مدیریت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق ایران (توانیر) در سال ۱۴۰۱، این شرکت از فروش هر کیلووات‌ساعت برق به مشترکان به‌طور متوسط حدود ۲,۵۴۰ ریال درآمد داشته، در حالی که بهای تمام‌شده هر کیلووات برق بر اساس مجموع هزینه‌ها (خرید برق از نیروگاه‌ها، هزینه انتقال، هزینه‌های فروش، اداری، عمومی و غیره) ۳,۷۱۹ ریال بوده است.

بنابراین مابه‌التفاوت قیمت‌های تمام‌شده و تکلیفی برق منجر به زیان انباشته قابل توجهی برای شرکت توانیر می‌شود. در سال ۱۴۰۱ بخشی از این زیان به‌واسطه اصلاح تبصره ۵ ماده واحده قانون بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور و در قالب تهاتر بدهی‌ها و انتشار اوراق مالی اسلامی جبران شده است.

با این وجود زیان خالص شرکت توانیر در سال ۱۴۰۱ بیش از شصت هزار میلیارد ریال برآورد می‌شود.

همچنین روند افزایشی ناترازی درآمد و هزینه‌های صنعت برق (بدون در نظر گرفتن دریافتی از محل تبصره «۵» قانون بودجه سال ۱۴۰۱) در دهه‌های اخیر در نمودار زیر نشان داده شده است. هزینه‌های شرکت توانیر در سال ۱۴۰۱ حدود ۱,۰۵۱ هزار میلیارد ریال بوده، در حالی که درآمدهای آن در حدود ۷۳۵ هزار میلیارد ریال بوده است.

به عبارت دیگر، این شرکت در سال ۱۴۰۱ متحمل حدود ۳۱۶ هزار میلیارد ر یال زیان شده که البته بخشی از آن به واسطه انتشار اوراق مالی اسلامی جبران شده است.

همچنین طبق این نمودار، اختلاف میان درآمد و هزینه توانیر به مرور زمان افزایش یافته است. برای مثال در سال ۱۳۹۵، اختلاف میان درآمد و هزینه توانیر در حدود ۵۰ هزار میلیارد بوده اما این میزان در سال ۱۴۰۱ به ۳۱۶ هزار میلیارد رسیده است.

از سوی دیگر، در سال‌های اخیر روند صادرات برق کاهشی و واردات افزایشی بوده که عمدتاً به‌دلیل افزایش میزان تقاضای داخلی برق و رشد نامتناسب ظرفیت‌های نیروگاهی بوده است. (در حال حاضر صادرات و واردات برق فقط توسط بخش دولتی (شرکت توانیر) انجام می‌شود.)

طبق نمودار زیر که واردات و صادرات برق را در طی سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱ نشان می‌دهد، اختلاف میان صادرات و واردات برق توسط شرکت توانیر از ۴۰۰۰ میلیون کیلووات ساعت در سال ۱۳۹۶ به حدود ۵۰۰ میلیون کیلووات ساعت در سال ۱۴۰۱ کاهش یافته است.

توانیر در سال ۱۳۹۶، ۸۰۰۰ میلیون کیلووات ساعت صادرات برق و ۴۰۰۰ میلیون کیلیووات ساعت واردات برق داشته است. این درحالی است که در سال ۱۴۰۱ صادرات و واردات برق توانیر به ترتیب به حدود ۴۵۰۰ میلیون کیلووات ساعت و ۴۰۰۰ میلیون کیلووات ساعت رسیده است؛ به عبارت دیگر، در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۴۰۱ به یک اندازه واردات برق انجام شده، اما صادرات در سال ۱۴۰۱ به نصف سال ۱۳۹۶ رسیده است.

در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱، بیشترین میزان صادرات در سال ۹۹ و در حدود ۹۰۰۰ میلیون کیلووات ساعت و کمترین میزان واردات نیز در سال ۱۳۹۸ و در حدود ۱۵۰۰ میلیون کیلووات ساعت صورت گرفته است.

منبع: مرکز پژوهش‌های مجلس